In de wereld van project- en programmamanagement is er voortdurend discussie over het spanningsveld tussen beheersen en loslaten. Het lastige bij zo’n dilemma is dat het al gauw een scholen-strijd wordt, waarbij het een het ander uitsluit. In mijn overtuiging past dat “of – of” denken per definitie niet bij programmamanagement. Daar is een aantal redenen voor.
De eerste is dat programma’s altijd maatwerk zijn. Elk programma is op meerdere manieren uniek en heeft een eigen dynamiek. Omdat de samenwerkende organisaties of organisatieonderdelen verschillend zijn. Omdat de vraagstelling anders is. Omdat de context varieert t.o.v. eerdere situaties, et cetera. Dat een programma maatwerk is betekent per definitie dat je niet één lijn kan volgen.
Als de cultuur van samenwerkende organisaties erg op beheersing is gebaseerd, past een programma waarin veel ruimte is waarschijnlijk moeilijk. Of andersom. Als de aard van de vraag vrij concreet is, zal beheersing misschien meer kunnen of nodig zijn. Het gaat er elke keer om, om een bewuste keuze te maken voor de meest effectieve manier van sturen.
Als de cultuur van samenwerkende organisaties erg op beheersing is gebaseerd, past een programma waarin veel ruimte is waarschijnlijk moeilijk. Of andersom. Als de aard van de vraag vrij concreet is, zal beheersing misschien meer kunnen of nodig zijn. Het gaat er elke keer om, om een bewuste keuze te maken voor de meest effectieve manier van sturen.
De tweede reden is dat elk programma beiden manieren van sturing nodig heeft. In de initiatief- en definitiefase van een programma zal er juist ruimte nodig zijn om vanuit een breed perspectief te kijken naar de uitdaging. In sommigen uitvoeringsactiviteiten van een programma kan strikte beheersing wenselijk zijn. In alle programma’s geldt dat het sowieso belangrijk is scherp en precies te zijn over de doelen en de grenzen van een programma. Op dat aspect past een strakke sturing. Daarbinnen is het juist de uitdaging mensen ruimte te geven. Hen verantwoordelijkheid te geven voor de manier van invullen. Het gaat altijd om richting en ruimte, om vrijheid en verantwoordelijkheid.
Op het eerste PGM Open congres van 2012 sloot Bas Haring (erkend volksfilosoof) het congres af met een beschouwing over dit onderwerp. Hij gaf een aantal korte reflecties, korte verhalen rond het onderwerp beheersen en loslaten. En eigenlijk was in elk van die verhalen de kern dat het altijd om “en – en” gaat. Zo het verhaal van de chefkok Ferran Adrià van het Catalaanse toprestaurant El Bulli, jarenlang beschouwd als het beste restaurant van de wereld. In zijn manier van bereiden van de gerechten beheerst hij alles tot in de minutieuze perfectie. Daarbuiten experimenteert hij er vrolijk op los, juist om nieuwe zaken te ontdekken en daarmee zijn kookkunst verder te vernieuwen. Bas vatte het mooi samen in een vraag waarvan ik denk dat hij voor veel programmamanagers zeer waardevol is om telkens weer te stellen: “Wat moet ik beheersen, wat mag ik loslaten?”. Ik denk dat met het beantwoorden van die vraag veel programmamanagers tot de conclusies komen dat ze beiden manieren van sturen in hun repertoire moeten hebben.
Jo Bos, april 2013